Anthony Fiumara componeerde een nieuw requiem op teksten van Désanne van Brederode. Met de première van Memorial Park gaat donderdag het nieuwemuziekfestival November Music van start.

"Het is tricky om een requiem te schrijven”, zegt componist Anthony Fiumara (1968). "De meeste requiems bieden troost voor de nabestaanden en zo’n werk is dit niet geworden. Wat ik er goed aan vind, is dat het nergens eenduidig of larmoyant is, dat het veel openingen biedt voor eigen interpretatie.”

In de aanloop naar de herdenking van Jheronimus Bosch’ vijfhonderdste sterfjaar werd de afgelopen jaren steeds een Bosch Requiem uitgevoerd. De wereldpremière van Detlev Glanerts requiem in 2016 was bedoeld als sluitstuk, maar het Bossche nieuwemuziekfestival November Music vond het zonde als de jonge traditie zou sneven en nam de organisatie ervan over.

Fiumara, dit jaar festivalcomponist van November Music, accepteerde de opdracht voor een nieuw requiem met graagte en vroeg schrijfster en filosofe Désanne van Brederode (1970) om nieuwe teksten te maken. In een café bij het Amsterdamse Concertgebouw vertellen de twee enthousiast over hun samenwerking – ze hadden elkaar voorheen nooit ontmoet, maar de plannen voor volgende projecten vliegen al over tafel.

"Désannes libretto heeft een rockachtige directheid. De teksten zijn heel poëtisch en op meerdere niveaus te lezen, maar ze pakken je als een goeie song”, zegt Fiumara.

Van Brederode: "Het klinkt alsof we het stuk naast elkaar hebben zitten maken, zo’n eenheid is het geworden.”

Sterfbed vader als inspiratie
Opmerkelijk: Van Brederode schreef het libretto in het Engels. Ze vertelt hoe ze indertijd haar vader bezocht die op sterven lag, hij was 94 en "klaar met leven, het was droevig maar niet dramatisch”. In de trein begon ze zonder vooropgezet plan te schrijven, te "spelen met taal”, bij wijze van experiment in het Engels. Ze zette de tekst op Facebook en kreeg er veel positieve reacties op. Later bedacht ze: die tekst kan ik gebruiken voor ons requiem. "De andere teksten kwamen ook vanzelf”, zegt Van Brederode.

In haar teksten portretteert ze "verschillende soorten sterven”, steeds vanuit een verrassende invalshoek. Ziekte wordt bijvoorbeeld vaak vanuit een sombere invalshoek belicht: "Waarom zou je er alles aan moeten doen om die te overwinnen? Laten we het idee dat je zo oud mogelijk moet worden loslaten. Misschien is het soms beter om je ziekte te doorleven en jezelf daarin te tonen.”

Fiumara bedacht de titel van het requiem toen zich bij het lezen van Van Brederodes teksten een beeld uit Vergilius’ Aeneis aan hem opdrong: het dodenrijk als een donker veld, waar alle gestorven en ongeboren zielen ronddolen. "Dat vind ik een schitterend, ontroerend beeld, zo’n veld vol zielen. Zo kwam ik op Memorial Park”, zegt Fiumara. Het woord kan zowel ‘gedenkpark’ als ‘begraafplaats’ betekenen. De première had op geen betere dag kunnen vallen: donderdag is het Allerzielen.

Pop en polyfonie-invloeden
Een traditioneel requiem is Memorial Park niet geworden. De zes gezongen delen hebben weliswaar Latijnse titels uit de liturgie, maar de dodenmis is niet compleet en heeft een afwijkende volgorde. Daarnaast zijn er een proloog en drie instrumentale ‘interludes’, waarin Fiumara het geheel samenbindt met terugblikken en vooruitwijzingen. Minstens zo opvallend is de bezetting. Het Nederlands Kamerkoor en Holland Baroque zijn ensembles die uit de voeten kunnen met zowel oude als nieuwe muziek, en om nadrukkelijk ‘uit de klassieke lijn te breken’ vroeg Fiumara het trio TEMKO erbij in een solistische rol. TEMKO is de band van gitarist en Gaudeamus Award-winnaar Aart Strootman – "die jongens passen in geen enkel hokje”. En in een requiem volgens Fiumara horen nu eenmaal drums en elektrische gitaar met distortion thuis.

Als componist is Fiumara niet in de eerste plaats geïnteresseerd in de structuur die aan een muziekstuk ten grondslag ligt. Het gaat hem om "de sensualiteit van de klank”, een klank waarin je je kunt onderdompelen en die schaamteloos mooi mag zijn. Zijn esthetiek ontleent evenveel aan renaissancepolyfonie (waar hij als musicoloog op afstudeerde) als aan minimal en pop. Fiumara’s muziek moet strak klinken, een groove hebben, en ze moet bij vlagen voluit zingen.

Heftige contrasten
De contrasten in MemoriaI Park zijn groot, met als hoogtepunt van heftigheid het Dies irae, dat Fiumara omschrijft als "een vuist” en "een hard en cynisch protestlied”. Het Dies irae is als enige deel gecomponeerd voor a-capellakoor en het klinkt "alsof er een protestmars over straat marcheert”, aldus Fiumara. Van Brederode was "heel blij” toen Fiumara haar een digitale preview van het Dies irae liet horen. Haar woedende, beeldende tekst is een aanklacht tegen de manier waarop het Westen omgaat met de oorlog in Syrië, waarover ze dinsdag bovendien het pamflet Als stilte steekt publiceert. "Dat onderwerp is mijn belangrijkste drive”, zegt Van Brederode, die tevens bestuurslid van het Syrische Comité is. "Anthony heeft de kern gevat. Het Dies irae verklankt wat mijn Syrische vrienden op hun netvlies hebben.”